De Wetenschappelijke Raad van Netwerk Mediawijsheid houdt een database bij met Nederlandse onderzoeken naar mediawijsheid. Zo houden we goed overzicht op wat er tot nu toe is onderzocht en vooral waar nog hiaten zitten in het veld. Sinds de rapportage Tien jaar onderzoek Mediawijsheid uit 2020, dat inzicht biedt in de eerste 90 mediawijsheid-onderzoeken, staat de teller inmiddels op 102. Een goed moment om de inzichten uit de nieuw toegevoegde rapporten te bespreken. Welke kennis over mediawijsheid bieden zij ons?

Jongeren

Een groot deel van de verzamelde rapporten en onderzoeken heeft ‘jongeren’ of ouders met kinderen als doelgroep. Zo leverde Netwerk Mediawijsheid begin 2021 de Monitor Mediagebruik 7-12 jaar op. Deze geeft inzicht in hoe ouders omgaan met het mediagebruik en -gedrag van hun kinderen. Het geeft ook antwoord op de vragen: in hoeverre is er sprake van mediavaardigheden (mediawijsheid)? En welke vragen of zorgen hebben ouders over mediaopvoeding? Netwerk Mediawijsheid leverde onlangs ook de nieuwe versie op van het Iene Miene Media-onderzoek over mediagebruik in gezinnen met kinderen van 0-6 jaar.

De Leerling Monitor Digitale Geletterdheid (10-13 jarigen) van Kennisnet laat onder andere zien dat dat het onderwijsniveau van leerlingen invloed heeft op het niveau van digitale geletterdheid.

Het rapport Posten scrollen, appen en snappen (UvA, 2019) geeft inzicht in het sociale mediagebruik van Nederlandse jongeren van 14 en 15 jaar. Daarin adviseert de UvA om met jongeren te praten over het verschil tussen kijken en scrollen (passief), tegenover zelf posten en delen (actief). Dat zijn verschillende behoeften, waarbij verschillende verantwoordelijkheden horen.

Veiligheid

De veiligheid van het gebruik van internet onder jongeren komt aan bod in het Onderzoek Safer Internet Day 2021 van het Safer Internet Centre (SIC). Het stelt de vraag of het online (seksueel) misbruik onder jongeren tijdens de COVID-pandemie is toegenomen en welke gevolgen dit heeft op het gedrag van jongeren. De conclusie is dat de pandemie geen sterke effecten heeft op het online misbruik en vermeende sexting. Ook blijkt dat jongeren de toegenomen online contacten waarderen.

In het Onderzoek Safer Internet Day 2020 wordt dieper ingegaan op de relatie tussen ouder en jongeren. Zo blijkt dat driekwart van de jongeren in gesprek gaat met ouders als zij een online probleem hebben. Een kwart gaat online op zoek naar informatie, maar dat is lang niet altijd effectief. Websites over veilig internetgebruik zijn namelijk niet erg bekend en worden weinig bezocht.

Nepnieuws

Vrijwel iedereen heeft te maken met online risico’s. De impact daarvan kan zelfs zo groot zijn dat de democratie bedreigd kan worden. Het Rathenau Instituut bracht dit in kaart in Digitale dreigingen voor de democratie (2020). Het beschrijft de impact van technologische ontwikkelingen op de productie en verspreiding van desinformatie. En maatregelen die kunnen worden genomen om de mogelijke negatieve effecten daarvan te beperken.

Het instituut adviseert de overheid om te blijven investeren in mediawijsheid: “Internetgebruikers zullen geconfronteerd blijven worden met desinformatie en dan helpt het als ze beter in staat zijn om daarmee om te gaan”. Het stelt wel hoge eisen aan mediawijsheid. “Desinformatiecampagnes worden door nieuwe technologische toepassingen steeds geraffineerder en daarmee voor internetgebruikers steeds moeilijker te doorzien”, aldus de onderzoekers.

Hoe goed zijn Nederlanders in het doorzien van nepnieuws? Daarop biedt het rapport Nepnieuws van Netwerk Mediawijsheid antwoord. Het onderzoekt of Nederlanders weten wat nepnieuws is, hoe ze dit kunnen herkennen en hoe ze over nepnieuws denken. De meeste Nederlanders denken zelf nepnieuws te kunnen herkennen, maar betwijfelen of anderen dit kunnen. Ook komen ze regelmatig nepnieuws tegen, maar denken ze nepnieuws zelf niet te delen. Ze denken dat de invloed van nepnieuws groot is.

Vertrouwen en privacy

Nepnieuws en het vertrouwen in de journalistiek liggen dicht bij elkaar. Onderzoeksbureau Motivaction stelt in 2020 in het rapport Vertrouwen in journalistiek vast dat dat  nog voldoende aanwezig is en zelfs nog iets is toegenomen. Vertrouwen is ook een groot goed als het gaat om privacy. Brancheorganisatie DDMA publiceerde de Privacy Monitor editie 2021. Het stelt vast dat Nederlanders over het algemeen steeds positiever zijn over het uitwisselen van hun gegevens met organisaties. Wel hebben de meeste mensen het idee dat ze weinig controle hebben over wat er met hun data gebeurt.

Digitale vaardigheden

Tot slot de digitale vaardigheden die nodig zijn om deel te nemen aan de digitale samenleving. De Universiteit van Twente stelde een lijvig adviesrapport op met als titel Digitale vaardigheden: een onderzoeks- en beleidsagenda (2020). Op basis van recent onderzoek naar digitale vaardigheden geeft het richting en onderbouwing voor het toekomstig digitaal inclusiebeleid. Het rapport gaat in op een minimaal niveau van digitale (basis-)vaardigheden voor de Nederlandse bevolking. En het zet de samenhang tussen traditionele laaggeletterdheid en digitale vaardigheden conceptueel uiteen.

Het CPB stelt de digitale vaardigheden centraal in Skill up or get left behind?. Het onderzoekt de relatie tussen digitale vaardigheden en de arbeidsmarktpositie voor mensen tussen de 30 en 55 jaar, die in Nederland wonen. Het blijkt dat mensen met lage digitale vaardigheden gemiddeld ouder zijn, vaker vrouw zijn en een laag opleidingsniveau hebben. Relatief vaak zijn deze mensen ook niet in Nederland geboren en hebben ze moeite met lezen en rekenen. Verder blijkt uit de ruwe data dat mensen met lage digitale vaardigheden een lager uurloon hebben en vaker geen betaald werk hebben.

Nog meer weten?

» In november 2020 publiceerde de Wetenschappelijk Raad (WR) van Netwerk Mediawijsheid het rapport 10 jaar mediawijsheid onderzoek, met een overzicht van 90 mediawijsheid-onderzoeken in Nederland. Deze is hier te lezen.
» Ontdek alle publicaties en interviews met de WR
» Lees de Bitefiles van Bitescience, met de nieuwste kennis over thema’s zoals gamen, internetverslaving of digitaal leren