Mediapaniek is van alle tijden. Op weg naar een goed leven in media

donderdag 23 november 2017

Het is nogal wat, ons leven in media. Vicepremier Ollongren schrijft in haar Kamerbrief van 13 november over de “digitale dreiging” die van media uitgaat. Zowat alle partijen in de Tweede Kamer maken zich eveneens zorgen en roepen op tot “digitale weerbaarheid.” In het kersverse regeringsakkoord staat dat er in het onderwijs meer aandacht moet komen voor “digitale geletterdheid”. In de journalistiek en de populaire literatuur doen al enige tijd allerlei doemverhalen de rondte over de rol die media spelen in de samenleving. Als we dit soort onheilvoorspellers geloven maakt een leven in media mensen digiziek, leidt dit tot enge aandoeningen als infobesitas en reduceert het ons tot informatiejunks en mediaverslaafden. Van alles en nog wat wordt aan media toegeschreven: asocialiteit bij kinderen, zelfmoord onder tieners, eetstoornissen bij jongeren, apathie onder volwassenen en depressie bij ouderen. Met de regelmaat van de klok publiceren kwaliteitsmedia artikelen en reportages over hoe een bepaald medium – meestal de smartphone of een populair online platform zoals Facebook – de samenleving en democratie ten gronde richt.

Je zou er bijna hopeloos van worden. Machteloos, zelfs, want we lijken te staan tegenover een overmacht van superslimme technologie, manipulatieve megacorporaties en alomtegenwoordige algoritmen. Hoe houden we stand? En wat te doen? In mijn publieksboek “Leven in media” (in december 2017 uitgegeven door Amsterdam University Press) probeer ik vanuit mijn wetenschappelijke disciplines – de communicatiewetenschap (waarin ik promoveerde) en mediastudies (waarbij ik hoogleraar ben) – een antwoord te geven op de vraag hoe een mooi en goed leven in media eruit kan zien. Gesteund door het onderzoek naar de rol en invloed van media in ons leven kan ik met een gerust hart stellen dat er heus geen crisis is. Dat betekent niet dat alles vanzelf goed zal gaan en het allemaal wel meevalt, het wil vooral zeggen dat de huidige zorgen of zelfs paniek over media van alle tijden is, dat we er goed aan doen om te begrijpen waarom we zo dol op onze media zijn, en dat er genoeg middelen en kennis voorhanden zijn om samen al het moois uit media te halen wat erin zit.

In media komt onze menselijkheid tot uitdrukking

Allereerst is het belangrijk om te erkennen dat we niet meer met media, maar in media leven. Tegenwoordig besteden we zowat alle onderdelen van ons leven deels of geheel uit aan media. Ons liefdesleven verloopt via datingapps, onze vriendschappen en professionele netwerken via sociale media, we vinden de weg via een kaart op de computer of smartphone, we regelen ons eten en vermaak online en wat we van de wereld weten ontdekten we eerst in media.

Vanuit het perspectief van ons leven in media is het noodzakelijk om een speelse en creatieve manier van denken over media te ontwikkelen, waarbij we media zien als een verlengstuk van onszelf. In media komt onze menselijkheid tot uitdrukking, waarbij ik media liever zie als gereedschap waarmee we (samen) werken dan als een prothese waarvan we (individueel) afhankelijk zijn.  Zo’n houding voorkomt dat we media als iets engs zien dat van buitenaf allerlei invloed op ons uitoefent. Ons mediagedrag – elkaar in media opzoeken en contact maken, ontdekken wie we zijn en waar we bij horen, onszelf informeren en vermaken – is oermenselijk gedrag. Dat betekent ook dat we moeten leren onszelf en elkaar te vergeven voor de soms overenthousiaste manier waarop we ons overgeven aan, en soms zelfs even verliezen in, media.

Bij de soms heftige discussies die we met elkaar voeren over de invloed van media is het goed om na te gaan hoe in het verleden met media werd omgegaan. Enig historisch besef bij deze discussie kan enorm helpen anders tegen media aan te kijken. De meeste zorgen die wij nu hebben, zijn vaak dezelfde als die we honderden jaren geleden hadden. Ze gaan over echt en nep, over surveillance en privacy, over de enorme hoeveelheid informatie die op ons afkomt, over de losbandigheid van vooral jongeren, zelfs over seks met robots. Van een creatieve, gemeenschappelijke en op sámen leven en oplossen gerichte houding ten opzichte van media is meer te verwachten dan van een meer individualistische en argwanende instelling die ons dwingt onszelf te wapenen ‘tegen’ media.

Media als magische zwarte doos

Media zijn moeilijk. Ook dat is een belangrijke stap op weg naar een goed medialeven: erkennen dat we in feite weinig tot niets begrijpen van de ingewikkelde technologie die we in handen hebben als we een smartphone aanzetten of een e-mailtje versturen. Media zijn voor ons een zwarte doos waar we opdrachten invoeren en waar als bij toverslag resultaten uitkomen. Er is veel te weinig respect voor de magie van media. Juist door media voor lief te nemen, maken we de apparatuur en programmatuur machtiger dan wijzelf zijn.

Het kost echt moeite om goed in media te leven. Om bij te houden wat er op technologisch gebied allemaal mogelijk is. Om in te zien hoe je in de gaten gehouden wordt en hoe je daar zelf elke minuut van de dag aan meewerkt. Om kwaliteitsjournalistiek te vinden en te waarderen, om jezelf breed te informeren, om mensen die wat minder goed overweg kunnen met media niet met onbegrip of ongeduld te bejegenen, maar met een uitgestrekte hand en een behulpzame druk op de juiste knop. Het kost ook moeite om te erkennen dat in media ik, noch iets of iemand anders, de regie in handen heeft. En dat dit ons niet machteloos maakt, vooropgesteld dat we voor onze communicatiemacht niet weglopen of vluchten, dan wel in de angst en verdediging schieten. De toekomst van ons leven in media kan er een zijn waarin we alomtegenwoordige media inzetten om beter naar elkaar te luisteren, leren om met verschil en diversiteit om te gaan, en samen gaan werken aan een betere, schonere en eerlijke wereld. Dat kan allemaal – ook in media.

Op 8 december is er ook een event bij Pakhuis de Zwijger over Leven in Media. Tip: speciaal voor de bezoekers via Mediawijzer.net heeft uitgeverij Amsterdam University Press een kortingscode beschikbaar gesteld voor het boek. Gebruik de code ‘mediawijzer’ om het boek zonder verzendkosten te bestellen.

Laat een reactie achter

Vul je e-mailadres in om op de hoogte te blijven van reacties (je e-mailadres wordt niet gepubliceerd).

Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.