Kinderen hebben geen recht op online privacy

dinsdag 28 januari 2014

De kinderen gaan op schoolreisje en de juf publiceert de volgende dag alle foto’s online. Leuk! Ook de klassenmoeder zet de foto’s die ze die dag heeft gemaakt op de Facebook-pagina. Met alle vaders en moeders erin getagd. Iets minder leuk. Persoonlijk vind ik het afschuwelijk om getagd te worden. Ik wil zelf kunnen bepalen wat er over mij online staat. Raar eigenlijk; ik vind het dus wel goed als iemand mijn kind online zet (want het is zo leuk om te zien wat ze in de dierentuin hebben gedaan) en niet goed als iemand iets over mij online zet (mijn foto, mijn recht). Waarom is mijn privacy belangrijker dan die van mijn kind? Hebben kinderen dan geen recht op online privacy?

In het kader van de Internationale Dag van de Online Privacy deel ik graag enkele bronnen die ik raadpleegde tijdens mijn zoektocht naar het antwoord op die vraag.

Foto’s van diplomazwemmen
Recent plaatste Carla Blik een oproep in onze community. Zij vroeg mediaprofessionals om raad in het volgende geval:

Tijdens het diplomazwemmen van mijn kind heeft een professionele onderwaterfotograaf foto’s gemaakt. Deze foto’s zijn te bestellen vanaf zijn site. Leuk initiatief, maar ik heb hiervoor geen schriftelijke toestemming gegeven. Het zwembad heeft wel vooraf mondeling gemeld dat er een fotograaf aanwezig was. De zwemfoto’s van honderden kinderen blijken nu vrij toegankelijk op een site staan – zonder wachtwoord. De foto van mijn eigen kind hebben ze onmiddellijk verwijderd. Echter, mijn verzoek om de foto’s van de andere kinderen te beveiligen, omdat hij het portretrecht overtreedt en de privacy van de kinderen in gevaar brengt, wijst de zwembadfotograaf af. Ook het zwembad ziet geen probleem. Wat moet ik doen?

» Lees hier het hele verhaal en alle tips

De reacties waren vrij duidelijk; deze fotograaf overtrad het portretrecht. Ict-jurist Arnoud Engelfriet zegt hierover: Het portretrecht kent twee smaken. Bij een portret in opdracht is toestemming nodig voor publicatie. Bij een portret zonder opdracht moet de publicist een afweging maken; het belang van publiceren vs de privacy. […] Het privacybelang van de ouders en hun kinderen is in dit geval zeer groot, zeker gezien het soort foto’s en de kwetsbare situatie. Mijns inziens zouden deze foto’s dan ook niet zomaar online mogen, de belangenafweging valt uit in het voordeel van de kinderen.

Hoe gaat een school om met foto’s?
Ongeveer tegelijkertijd kreeg ik een telefoontje van de directeur van een basisschool met de vraag hoe ze moet omgaan met het online zetten van foto’s van leerlingen. Er was nog geen protocol, de ene juf gebruikt Picasa, de andere juf experimenteerde met Klasbord. Ze kon er haar vinger niet opleggen, maar het gaf haar geen goed gevoel. “Wie zijn wij om te bepalen welke foto’s er van een ander online mogen? Is het onze taak niet om de kinderen juist te beschermen?” Precies de gedachte waar ik ook mee worstelde.

In plaats van te publiceren omdat het kán, dacht ze na over de gevolgen die het zou hebben voor de kinderen. Ik ging bij mezelf ten rade. Waarom had ik eigenlijk aan het begin van de schoolcarrière van mijn kinderen zo klakkeloos toestemming gegeven om foto’s te mogen plaatsen op de schoolwebsite? De ontwikkelingen gaan snel; taggen is alweer retro, dankzij gezichtsherkenning kan een foto je toch levenslang blijven achtervolgen. Dat veel scholen zich herkennen in dit dilemma blijkt uit de vraag Hoe kan een school verstandig omgaan met foto’s? op mediaopvoeding.nl. De technologie biedt de mogelijkheden, maar moeten we er daarom ook gebruik van maken?

Klasbord
Ik dook in Klasbord, een app waarmee leerkrachten foto’s en tekst kunnen delen met ouders. Het is vergelijkbaar met een besloten Facebook-groep. De leerkracht is administrator en bepaalt wie toegang krijgt en wie berichten mag plaatsen. Ik stuitte op het artikel Klasbord-app tast privacy aan van Jeroen Laemers, een ouder met dezelfde vraagtekens als ik. Hij stelt dat niet alleen foto’s een privacyprobleem opleveren, ook de berichten die klassikale activiteiten beschrijven, kunnen worden opgevat als persoonsgegevens en mogen niet zomaar worden verzameld en gedeeld. Hij concludeert: “Uiteindelijk illustreert deze episode treffend hoe lichtvaardig we tegenwoordig met onze eigen, maar ook met andermans privacy omgaan.”

Het recht om zelf te bepalen wat er over jou online staat
Ik ging op zoek naar nog meer informatie. Een van de meest gelezen blogs afgelopen jaar op Mediawijzer.net was van Remco Pijpers. Hij schreef daarin over zijn motivatie om geen foto’s van zijn kinderen online te publiceren: “Ik wil geen foto’s van ze online. Niet op de site van de naschoolse opvang en niet op de site van de school.” Hij geeft daarvoor 2 redenen, waarvan ik met name de 2e essentieel vind: iedereen heeft het recht om zelf te bepalen wat er over hem/haar online staat.

En dat is wat mij betreft de spijker op z’n kop. Mijn 3 kinderen zijn fantastisch. Echt! Soms moet de wereld gewoon weten hoe leuk ze zijn. Maar ik zet geen foto’s meer van ze online. Tenminste niet als ze er herkenbaar (met hun gezicht) op staan. En ik heb de school en BSO ook gevraagd geen foto’s meer te publiceren. Want hoe leuk ik het ook vind om te zien hoe hun schoolreisje was, welke knutsels ze hebben gemaakt voor het thema ‘kunst’ en hoe ze ademloos zitten te luisteren naar de voorleesmoeder, ik vind hun belang zwaarder wegen dan het mijne.

Daarom beste ouders, schoolleiders, leraren, mediamakers en MediaCoaches, vraag ik jullie vandaag na te denken over online privacy bij het plaatsen van foto’s. Laat de argumenten ‘de ouders hebben toestemming gegeven’, ‘het kan toch geen kwaad’ en ‘het is gewoon leuk’ even voor wat ze zijn. Bekijk het onderwerp eens vanuit het recht op online privacy. Het recht om zelf te mogen beslissen en je eigen online identiteit te mogen managen. Dat recht heb je als volwassene, dat recht zouden kinderen ook moeten hebben. Ik sluit me dan ook volledig aan bij Arnoud Engelfriet; de belangenafweging valt uit in het voordeel van de kinderen.

Wat vinden jullie? Wat zijn jullie overwegingen om foto’s (niet) te publiceren en hoe adviseren jullie ouders en scholen daarin?

Lees ook:
» Sharenting: overal waar ‘te’ voor staat is niet goed
» Ben jij baas over je eigen timeline?
» Nieuwswaarde vs. privacy; wat weegt zwaarder bij het geven van een ‘gezicht aan slachtoffers’?

Reacties 15

  1. karin ramaker

    Ik ben werkzaam geweest bij zowel scholen als kinderopvang en nso/bso’s. Waar veel kinderen zijn in groepsverband zijn ook altijd leuke, (educatieve) activiteiten waarbij leidsters en managers inzien dat zichtbaarheid een grote rol speelt, zeker in het grotere geheel, en dus zijn video’s en foto’s een perfect middel om te laten zien wat je zoal doet in zo’n groepsverband.

    Niet alle ouders zijn hier blij mee. Hun kind hoeft niet te circuleren ‘online’ en te verdwalen in het wereld wijde web. Dat begrijpen de meeste instanties ook. Maar hoe ga je dat vastleggen en reguleren?

    Bij elk intakegesprek worden standaard vragen gesteld over inentingen, allergieën en bijzonderheden om rekening mee te houden. Ook foto/video gebruik zit standaard in de vragenlijst. De meeste ouders geven toestemming dat er foto’s/video’s gemaakt mogen worden. Soms echter heeft iemand wel bezwaar. Dan wordt er schriftelijk melding van gemaakt en getekend dat er geen foto/videomateriaal online komt. Mocht Sinterklaas onverhoopt langskomen, de kerstman of wordt ergens Carnaval gevierd waarbij groepen kinderen worden gefotografeerd wordt er rekening gehouden met dit kind en krijgt dit kind een blurry gezicht. Mijn ervaring is dat leidsters van elke groep wisten wie niet op de foto mocht en werd dit dus niet gedaan. Invalkrachten werden altijd op de hoogte gebracht hiervan. Omdat er niet zoveel kinderen niet op de foto mochten kon je dit ook makkelijk onthouden. Het gekke is dat de meeste ouders totaal geen moeite hadden met gedrukte foto’s terwijl die, na gekocht te zijn door andere ouders, ook circuleren. …

    (Mijn crossmediale fotoproject Hart Op Straat kent ook foto’s van kinderen, omdat scholen ook insturen. Ik vraag hier altijd naar: Is dit wel afgesproken met de desbetreffende ouder(s)? Ik heb zelfs een keer een foto verwijderd omdat ik zélf vond dat deze foto misschien niet handig was te plaatsen omdat er een jongen op stond in ondergoed.)

    En waarom niet in gesprek gaan in de klas? Kinderen hebben daar zelf ook ideeën over! Ze zijn slim genoeg om ook daarover (met leerkrachten én ouders) in gesprek te gaan. Ik zou zelfs voorstander zijn als bovenbouw dit onderwerp in een ouderavond zou aankaarten. Misschien hangen er dan ineens slides van hun ouders op een digibord. Eens zien wat dan de reacties zijn!

    (Jonge kinderen hebben niet echt een stem. Ouders bepalen wat er gebeurt. Dit vind ik dus wel lastig. Ik ben momenteel gastouder. Ik vind sommige momenten die ik met mijn oppaskinderen heb zo bijzonder dat ik dit graag zou delen. Ik zal nooit hun namen delen online en hou rekening met hoe ik hen op de foto zet. Nooit vol in het gezicht, meestal alleen hun voeten bijvoorbeeld.)

  2. Gemma Steeman

    Hoi Karin,

    Bedankt voor je (uitgebreide) reactie! Ik heb zelf ook de ervaring dat er geluisterd wordt wanneer je – als ouder – aangeeft dat je kind niet op de foto mag. Helaas weten we uit ervaringen van anderen, dat dat niet overal zo is.

    Je tip om het bespreekbaar te maken met de kinderen zelf is een hele goede aanvulling op mijn blog! Hoe zouden ze reageren als hun Whatsapp gehacked wordt, en al hun gesprekken op straat liggen. Wat ligt er dan op straat dat ze liever geheim zou houden? Het kwartje valt vaak beter als ze hier zelf over gaan nadenken.

  3. maaike

    Ja. helemaal eens. bravo en spijker op zijn kop.

    MAAR

    in de praktijk is het niet eenvoudig.

    het intrekken van toestemming is heel eenvoudig.

    de consequenties daarvan zijn des te ingewikkelder.

    school ziet geen andere mogelijkheid dan een kind uit te sluiten van groepskiekjes als het kind niet herkenbaar online mag.

    het blurren van foto’s. het plaatsen van een slotje op de site.. het zijn geen opties.

    mijn kind wordt dus nu buitengesloten vanwege deze keuze voor zijn privacy.

    noem het gerust ‘pesten’ want zo ervaart hij het als personeel hem vertelt dat hij niet bij de groep hoort en zich af moet zonderen als er een camera uit een tas gehaald wordt.

  4. Gemma Steeman

    Dank voor je reactie Maaike. Ik herken je verhaal, mijn kinderen worden ook erg duidelijk uit de groep gehaald als er op de bso foto’s worden genomen. De enige oplossing die ik (vooralsnog) heb, is om zo’n moment aan te grijpen om ze weerbaar maken tegen dergelijke opmerkingen: met ze praten over het ‘waarom’. Hoewel ze het nog niet helemaal snappen, geeft mijn uitleg ‘jij bent de baas over je lichaam, ook op foto’s’ ze altijd wel een goed gevoel over zichzelf.

  5. Christian Vermeulen

    Even los van alle meningen en ethische normen en waarden ben ik vooral benieuwd hoe het op dit moment wettelijk geregeld is. Kán je er rechtmatig voor vervolgd worden of niet?

    Ik kan me namelijk niet voorstellen dat bijvoorbeeld kranten en televisie van elke kind de ouders opzoeken en om toestemming vragen voordat ze een artikel / filmpje over bijvoorbeeld de rommelmarkt op koningsdag publiceren waar vaak ook beelden van kinderen in groepsvorm in zitten. Dit materiaal is tegenwoordig ook 100% online terug te zien. Daar hoor je niks over naar mijn idee…

  6. Charlotte

    @Christian

    Ik zou zo snel geen strafrechtelijke bepaling weten die vervolging door justitie mogelijk maakt.

    Wat in elk geval wel kan is de civiele weg inslaan, mbt portretrecht en privacy. Dat is grotendeels wel een verhaal achteraf. Het blijft belangrijk om vooraf goede afspraken te maken.

    Daarbij wil ik graag opmerken dat kinderen in principe net zoveel aanspraak kunnen maken op portretrecht en privacy als volwassenen. Het zijn echter wel de volwassenen die dit voor en namens de kinderen moeten regelen. Juist omdat het kinderen zijn, moet er wel iets zorgvuldiger met deze rechten omgegaan worden. De onschuldige schoolpleinfoto’s, mogen daarom in eerste instantie wel online geplaatst worden. Daar valt weinig tegen te doen als er vooraf geen afspraken zijn gemaakt. Pas wanneer de foto’s van kinderen in de krant komen en de krant er een gekke titel, onderschrift of artikel bij plaatst, kan zelfs een onschuldige foto opeens niet meer zo onschuldig lijken. De foto mag in dat geval niet in die context gepubliceerd worden. De foto’s van de zwemmende kinderen mogen dus wel gemaakt worden en mogen in principe ook wel online geplaatst worden, maar mogen niet zomaar openbaar gepubliceerd worden. Dat komt in dit geval vooral vanwege het ‘kinderporno-gevaar’. De kinderen die met korte broek en t-shirt aan moeten afzwemmen, zouden dus weer wel gepubliceerd mogen worden (mits binnen redelijke context).

    Of je er achteraf wat tegen kunt doen, hangt dus altijd af van de omstandigheden van het geval.

  7. Christian Vermeulen

    Hey Charlotte,

    Thanks voor je reply. Het gaat mij in dit geval om een foto’s van een maandelijks event wat ik in Rotterdam organiseer: coderdojo-rotterdam.nl (gratis leren programmeren).

    In principe is het een open en publiekelijke bedoeling dus komt het neer op hetzelfde als foto’s maken op straat (kwa portretrecht). Er wordt geen “opdracht” gegeven om foto’s te maken aan iemand, maar uiteraard doen we dit zelf wel zodat anderen een goede impressie kunnen krijgen van wat we doen. Daarnaast zijn we sinds kort ook begonnen om edities live op internet te streamen.

    Tot nog toe zijn alle reacties positief en staan ouders en kinderen in de rij als we iemand nodig hebben voor een interview bijv., maar ik kan me voorstellen dat er in de toekomst wel mensen zijn die het minder prettig vinden.

    Op dit moment voeren we nog op geen enkele manier dialoog met de ouders / kinderen over het publiceren van beeld maar gebeurd dit gewoon. Ouders Twitteren en Facebooken zelf immers ook filmpjes tijdens zo’n dag! Pas toen ik te horen kreeg van een andere Dojo (Leiden) dat ze aan elke ouder een release vragen voordat ze foto’s publiceren ben ik het toch iets serieuzer gaan nemen en eens wat gaan Googlen.

    Uiteindelijk lijkt het nu meer een ethische kwestie dan een rechtskwestie als ik het allemaal goed begrijp. Wellicht handig om er toch een keer een dialoog over te beginnen met de deelnemers!

  8. Charlotte

    Hi Christian,

    Het is goed dat je er in elk geval over nadenkt. De foto’s mogen best gemaakt worden. Vooral als het niet heimelijk is (met camera zichtbaar of doordat aangegeven is dat er een camera aanwezig is). Het probleem komt altijd pas bij het publiceren. Als de foto’s gemaakt zijn in het kader van het evenement en ook in het kader van dat evenement openbaar worden gemaakt is er niets aan de hand. Pas als er opeens bij zou komen te staan ‘moeilijk lerende kinderen krijgen programmeerles’ of ‘kinderen uit achterstandswijken krijgen dagbesteding in de vorm van programmeerles’ of iets dergelijks, terwijl dat niet klopt bij die specifieke foto, dan mag het niet. Mensen kunnen dan tenslotte een verkeerde indruk krijgen van de persoon die herkenbaar op die foto staat. Of dat nu een kind of een volwassene is.

    Een model release kan best, maar zou heel specifiek moeten zijn, om het voldoende waarde te geven (voor beide partijen). De meeste organisaties en fotografen stellen zo’n formulier veel te algemeen op, waardoor toch onduidelijk kan zijn wat er met de beelden mag of denken ouders dat het altijd in het kader van het evenement zal zijn, terwijl het formulier zorgt voor soorten publicaties waar die ouders geen zin in hebben (en waarvan de ouders ook niet begrepen hadden dat die publicaties daar onder zouden vallen).

  9. Christian Vermeulen

    Dan hoeven wij ons geloof ik niet zo druk te maken :-).

    We gebruiken de foto’s immers alleen ter promotie van ons eigen werk (flyers, website etc.) en publiceren ze op onze Facebook page zodat iedereen ze achteraf kan terug vinden.

    Thanks voor het meedenken in ieder geval!

  10. Charlotte

    Ik zou me er zeker niet druk over maken inderdaad. Let hooguit op met advertenties. Voor flyers zou ik, al is het maar uit vriendelijkheid naar de ouders toe, wel even toestemming vragen. (Lees anders ook wat blogs van mij over portretrecht. Weet alleen niet of Mediawijzer het op prijs stelt als ik linkjes deel)

  11. Micky Devente

    Hi Charlotte, dank voor je uitgebreide reacties! Linkjes mag je plaatsen hoor, deze website is bedoeld om kennis en ervaringen met elkaar te delen :-)

Laat een reactie achter

Vul je e-mailadres in om op de hoogte te blijven van reacties (je e-mailadres wordt niet gepubliceerd).

Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.