Er was eens een leerling op een middelbare school die lang bezig was geweest zijn profielwerkstuk te schrijven en nu rustig lag te slapen en uit te rusten van het vele werk. En plotseling schrok de leerling wakker, badend in het zweet. Paniek. Wat was er aan de hand? Was het werkstuk toch niet goed? Was het onderwerp niet goed gekozen? Taalfouten?… Nee. Er stonden afbeeldingen in het werkstuk die van internet waren gehaald. En er waren stukken tekst zonder bronvermelding overgenomen uit boeken en tijdschriften.

Mag dat dan niet? Het is toch mooi als je je werkstuk kunt opleuken met mooie foto’s bijvoorbeeld? Ja, dat is zeker mooi. Maar het mag niet zomaar. En daar is in Nederland in de archiefwereld en ook onder mensen die documenten met foto’s op internet zetten een discussie over gestart. Veel mensen zeggen dat het hen niet kan schelen. Al die afbeeldingen staan immers op het net. Nou, waarom zou je ze dan niet kopiëren? Maar je ziet er weleens een waarschuwing bij staan. De afbeeldingen zijn auteursrechtelijk beschermd. En dat lappen velen aan hun laars.

Het creativiteitsproces

Het is begonnen met het kopieerapparaat. Heel makkelijk; je legt de tekst eronder, drukt op de knop en klaar. En het heeft wel zijn ultieme bekroning gevonden in Amazon.com van meneer Bezos. Die heeft bijna alle boeken laten kopiëren en verspreid als e-book voor een minimaal bedrag, voor zijn grootste boekwinkel ter wereld. Dit geeft mensen het idee dat de prijs van een boek samenhangt met de productiekosten en niet met wat het kost een boek te maken: het creativiteitsproces. Franklin Foer schrijft hier in zijn boek Ontzielde wereld over: het creativiteitsproces interesseert de techbedrijven niets. Die hebben het voortouw genomen bij de complete devaluatie van de economische waarde van kennis. En als dat zo doorgaat, betekent het, of kan het gaan betekenen dat er geen boeken meer worden geschreven. Al dat werk; het kost de koper niets en de schrijver blijft na lang zwoegen, onderzoek enzovoort met vrijwel lege handen achter. Dat is niet leuk voor de auteur en ook niet voor onze beschaving. Dus wij moeten dat auteursrecht beschermen en niet zomaar van alles kopiëren. Onderdelen kunnen wel gepubliceerd worden als citaat, maar ook daar zijn regels aan gebonden.

Auteursrecht foto’s

Vorig jaar is er iets gebeurd wat vooral in de archiefwereld veel ophef heeft veroorzaakt. Erfgoed Leiden had namelijk 25 ansichtkaarten uit de jaren 40 en 50 online gepubliceerd zonder de toestemming van de rechthebbende. Toen deze erachter kwam, moest Erfgoed Leiden bijna 15.000 euro betalen. Ik hoor het gelach al op scholen en in huiskamers. Waar hebben we het over? Ja, wel over producten die in dit geval door een professionele fotograaf zijn gemaakt. En daar rust het auteursrecht op. 70 jaar na het overlijden van de auteur of 70 jaar na publicatie vervalt dat recht. Maar je kunt het ook vernieuwen, en dan duurt het nog langer tot het vervalt. Flauwekul, hoor ik sommigen alweer zeggen. Maar vergeet niet: het is de broodwinning van de maker. En wat denk je zelf als er ineens, zonder dat je dat weet, een foto opduikt die je als professionele fotograaf hebt gemaakt? Zonder er betaald voor te worden?

Consequenties voor schoolwerkstukken

Hoe moet je hier als onderwijsinstelling mee omgaan? Mijn advies: heel voorzichtig. Want je kunt een claim verwachten. Ergens in Nederland moest een historische vereniging 2500 euro betalen voor het publiceren van 4 foto’s. En ook archieven publiceren geen foto’s waarvan ze geen rechten hebben. Je mag foto’s wel bekijken in studiezalen, maar verder niet. Ook het maken van foto’s van foto’s mag niet. Ook niet foto’s natekenen. En extra voorzichtig moet je zijn met foto’s waarop personen staan. Je mag alleen kopiëren en publiceren als de rechthebbende toestemming heeft verleend.

Dus wees voorzichtig met het publiceren van foto’s in werkstukken. Wees er zeker van dat op die foto’s geen auteursrechten rusten. Want er kan een boete komen voor het ten onrechte gebruiken van foto’s van anderen. Je zult als school of leerling maar bezweet wakker worden en denken: ik hoop niet dat er een claim komt.

Meer weten? Kijk bijvoorbeeld eens op deze pagina’s:

• beeldbalie.nl/foto’s-van-google
• auteursrecht.nl
• pictoright.nl (houd deze pagina goed in de gaten, want deze organisatie gaat in opdracht van de EU een belangrijke rol spelen op het gebied van auteursrecht en foto’s)

Lees meer over auteursrecht

» Feit of fake? Basisschoolleerlingen maken kennis met auteursrecht

»  Respect voor auteursrecht – respect voor de makers