Naast 15 minutes of fame ook 15 minutes of shame?

dinsdag 24 november 2015

‘Wat maakt het uit als je een keer online voor gek staat?’

Vandaag de dag is iedereen mediamaker. Maar: hoe gedraag je je online? Wanneer film je iemand wel en niet? En hoe ver kan een vlogger gaan die zich laat betalen? Voor de Week van de Mediawijsheid dook ik namens Mediawijzer.net in de ethische kant van media maken. Ik sprak met zo’n tachtig jongeren. Zijn zij zich bewust van de dilemma’s die bij mediamaken horen? En hoe gaan ze daarmee om?

Je hoeft al lang geen journalist meer te zijn om een bericht de wereld in te brengen. Wie iets wil verkopen, vertellen, of anderen wil overtuigen kan dat via digitale media zelf doen. Met enkele clicks kan iedereen die dat wil een publiek bereiken. Iets wat ooit voor professionals was weggelegd, is nu voor iedereen met een internetverbinding bereikbaar. Zo worden we allemaal mediamakers. Maar wat betekent dit voor ethische kwesties rondom communicatie? Op sociale media worden hele en halve waarheden gedeeld, namen besmeurd, foto’s of filmpjes verspreid van mensen die daar niet om gevraagd hebben. En sluikreclame bij vloggers wordt inmiddels heel normaal gevonden.

Journalisten hebben hun ethische beroepscodes, evenals communicatieprofessionals. En de reclamecodecommissie heeft duidelijke richtlijnen. Maar nog los van de vraag of professionals zich aan hun eigen codes houden en of al die codes nog wel bij deze tijd passen: de  ‘gewone’ mediagebruiker die dagelijks post, deelt en liked, heeft er geen boodschap aan.

In gesprek met jongeren

In de afgelopen maanden sprak ik samen met Jacqueline Kleijer van Bureau Jeugd en Media met 5 groepen jongeren over hun online gedrag. De jongeren waren tussen de 12 en 18 jaar oud, en het niveau liep uiteen van brugklas vwo tot eerstejaars mbo’ers. Aan de hand van case-studies brachten we kwalitatief in kaart hoe jongeren aankijken tegen thema’s als online shaming, feiten checken, privacy en sluikreclame.

Hieronder een toelichting op de thema’s en de reacties daarop van de jongeren. Daarna kom ik terug op de test die we met de bevindingen gemaakt hebben.

‘Online fame and online shame, it’s all in the game’ vs ‘Doe iets, maar niet met je telefoon’

Online shaming: Wat doe je als je je opwindt over anderen die zich misdragen. Film je? En deel je de film? De antwoorden daarop lopen uiteen van pogingen om anderen op te voeden (‘door ze te filmen gaan ze zich misschien schamen en stoppen ze ermee’) tot: ‘online fame and online shame, it’s all in the game!’, oftewel: iedereen kan gefilmd worden, het hoort erbij, ofwel. Echter: verreweg de meeste jongeren die deelnamen aan de sessies zijn heel terughoudend, zowel in filmen als in delen want: ‘online kan het uit de hand lopen’ en ‘online bestaat ‘zand erover’ niet.

‘Berichten verspreiden die niet kloppen is gevaarlijk’ vs ‘Als het waar zou kunnen zijn, is het al interessant’

Fact checking: Berichten van nieuwsmedia of van je vrienden: wie checkt ze? Lang niet iedereen. Voor velen is de waarheid bij lange na niet het belangrijkste waar naar ze op zoek zijn. Veel meer gaat het om gespreksonderwerpen, laten zien waar je zelf voor staat en vooral ‘leuk’ (meiden) en ‘sensatie’ (jongens). Het maakt wel uit wat er gecheckt moet worden: een roddel over iemand die je kent? Daar moet je beter mee uitkijken. Maar toch: ‘als het waar zou kunnen zijn, is het ook al interessant!’

‘Positieve dingen kun je delen’ vs ‘Ik wil zelf bepalen hoe ik er online uit zie’

Privacy: Ook mensen die leuk op een filmpje staan, willen lang niet altijd dat dat filmpje gedeeld wordt. Hoewel sommigen hopen dat ze er internetfame mee bereiken in de vorm van veel likes, geeft een groot deel van de jongeren aan heel terughoudend te zijn met delen. Niet alleen omdat vreemden misschien iets anders zien en negatief reageren, maar vooral omdat ze zelf willen bepalen hoe ze er online uitzien. Het ergste zijn ouders die zomaar dingen delen, maar ook vrienden worden geacht terughoudend te zijn. Behalve voor de (kleine?) groep voor wie geldt dat privacy geen recht is: ‘Als je niet wilt dat je gefilmd – en gedeeld – wordt, dan moet je ook niet opvallend doen.’

‘Ik laat alles zien in mijn vlog, zodat ik nog meer krijg’ vs ‘Vloggers die iets aannemen, zijn ongeloofwaardig’

Commercie: Vloggers en sluikreclame zijn voor veel jongeren de realiteit waarmee ze leven. Velen hebben er geen enkele moeite mee en dromen weg bij het idee zelf een vlogger te zijn die veel krijgt. Dat eerlijkheid belangrijk is, stond nergens echt ter discussie. Wat eerlijkheid is, wel. ‘Je kunt spullen laten zien zonder te vertellen wat je ervan vindt, dan lieg je niet’.

Wat voor mediamaker ben jij?

Op basis van de in de sessies naar voren gebrachte antwoorden is een test gemaakt die vijf typen mediamakers in beeld brengt. De ‘make-my-day’ mediamaker is vooral op zoek naar fun en sensatie en deelt dat grif. De ‘menslievende mediamaker’ zoekt contact en interactie, en houdt daarbij doorgaans rekening met de gevoelens van anderen. Er zijn er ook die uit zijn op roem en geld, met populaire vloggers als rolmodel: dat zijn ‘me-myself-and-I’ mediamakers. En ja, er zijn ook nog mediamijders: die beleven het leven liever door hun eigen ogen dan door de lens van een toestel.

Als de quiz deze week online wordt ingevuld door mediamakers – jong, oud, prof en ‘gewoon’ –  zullen we meer zicht krijgen op ons online gedrag en de motieven daarachter. Op basis van de gesprekken met jongeren denk ik dat Nederland vol zit met morele en menslievende mediamakers met de beste bedoelingen. Dat zaken online soms toch uit de hand lopen, komt, net als in de offline wereld, doordat relschoppers, intriganten en pestkoppen soms met content en het publiek aan de haal gaan.

Verantwoordelijkheid

De impact is online echter vele malen groter dan offline, en daarmee ook de verantwoordelijkheid. Niet alleen van de oorspronkelijke mediamaker, maar ook van de grote groepen die berichten daarna nog delen. Dat besef leeft – nog? – niet breed. De meeste jongeren zullen zelf niet snel compromitterende media maken. Maar bestaande roddels of beschuldigende filmpjes niet delen, is lastiger. ‘Het is niet mijn verantwoordelijkheid om dingen te checken’ klinkt het dan.

En voor een deel van de groep is het gewoon de realiteit die erbij hoort, en waar we maar aan moeten wennen. ‘Als je niet gefilmd wil worden, moet je geen gekke dingen doen’, klinkt het. ‘Maar ook: wat maakt het uit als je online een keer voor gek staat. Dat overkomt iedereen!’

Andy Warhol voorspelde in de jaren zestig dat iedereen in de toekomst 15 minuten wereldberoemd zou zijn. In de optiek van jongeren die grotendeels online opgroeien hoort daar nog een andere realiteit bij. Naast de roem, ook 15 minuten van schaamte. Of, zoals een 16 jarige jongen zei: ‘Online fame and online shame, it’s all-in the game!’

Mediawijzer.net ontwikkelde voor de Week van de Mediawijsheid de test www.watvoormediamakerbenjij.nl. De test is een aanzet tot een discussie over de vraag hoe mediamakers zich vandaag de dag kunnen, willen of zouden moeten gedragen.

Lees ook in het kader van de Week van de Mediawijsheid 2015:

» Week van de Mediawijsheid van start: jongeren in gesprek over ethische kant van mediamaken
» 100.000 leerlingen starten met MediaMasters: grootste mediawijsheidproject voor groep 7 en 8
» CBS zegt dat 1 op de 6 jongeren verslaafd is aan sociale media
» ‘Kinderen hebben online een sterk moreel kompas, behalve bij fact checking’
» Meest mediawijze klas van Nederland komt uit Zeewolde!
» ‘Mediawijze professionals zijn onmisbaar’
» De mediawijze professional in een snel veranderende wereld

Laat een reactie achter

Vul je e-mailadres in om op de hoogte te blijven van reacties (je e-mailadres wordt niet gepubliceerd).

Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.